Όταν στήνεις 8 τεράστιες σκηνές, με 152 διπλά κρεβάτια (κουκέτες) στην κάθε μία και στοιβάζεις εκεί μέσα περίπου 2.500 άνδρες, κάθε ηλικίας και κάθε εθνικότητας και θρησκείας, που ταξιδεύουν μόνοι, όσο κι αν βάζεις γύρω από τις σκηνές αυτές διπλά συρματοπλέγματα, όσο κι αν αυξάνεις τη φρούρησή τους από αστυνομικές δυνάμεις, αν δεν συνειδητοποιείς ότι αργά ή γρήγορα θα ξεσπάσουν ταραχές είτε δεν καταλαβαίνεις τι κάνεις είτε επιδιώκεις να γίνει αυτό ακριβώς που δηλώνεις ότι θέλεις να αποφύγεις.

 

Του Νίκου Σερβετά*

Οι σκηνές αυτές βρίσκονται στον νέο καταυλισμό του Καρά Τεπέ, ο οποίος κατασκευάστηκε μέσα σε λίγες μέρες και παρά τις συνεχείς ανακοινώσεις της Επιτρόπου, Ύλβας Γιούχανσον, ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα χρηματοδοτήσει «κλειστά κέντρα φιλοξενίας» οι πρόσφυγες που μεταφέρθηκαν εκεί, μετά τις πυρκαγιές στη Μόρια, δεν έχουν δικαίωμα εξόδου. Αν συνυπολογιστεί ότι έως τώρα στον καταυλισμό δεν υπάρχει ηλεκτρισμός (ακόμα και οι υπάλληλοι διεθνών οργανισμών για να λειτουργήσουν οι υπολογιστές τους τράβαγαν δική τους μπαλαντέζα από γεννήτρια που βρισκόταν εκτός του στρατοπέδου) και νερό, παρά μόνο ορισμένες χημικές τουαλέτες, εύκολα καταλαβαίνει κάποιος ότι το κλίμα που διαμορφώνεται θα απαιτεί όλο και μεγαλύτερη αστυνομική επιτήρηση.
«Νίκο, ξέρεις πού και πότε δημιουργήθηκε η Χαμάς», με είχε ρωτήσει, ρητορικά, ένας παλαιστίνιος φίλος, στη Ραμάλα, πριν από κάμποσα χρόνια. Δεν περίμενε ούτε να του πω «όχι», την απάντηση μου την έδωσε αμέσως μόνος του: «Δημιουργήθηκε στα στρατόπεδα των προσφύγων, εκεί που είχαν κλείσει νέα παιδιά, νέους ανθρώπους οι οποίοι, μέσα στην απόγνωση τους, εύκολα παρασύρονται από οποιονδήποτε τους πει κάτι που φαίνεται πειστικό».

Ειδικός έλεγχος

Απ’ ότι όλα δείχνουν ο Μιχάλης Χρυσοχοΐδης και οι συνεργάτες του φοβούνται ότι θα συμβεί κάτι τέτοιο. Διαφορετικά δεν εξηγείται ο έλεγχος που γίνεται πλέον («δειγματοληπτικά» μου είπε ο αστυνόμος που με έψαξε) στο αεροδρόμιο της Μυτιλήνης σε αυτούς που φεύγουν από το νησί, κάτι που δεν γίνεται στο Ελευθέριος Βενιζέλος. Περνάνε πάνω από τα παπούτσια και τα χαρτιά, εφημερίδες, μπλοκ σημειώσεων, έγγραφα, που έχει στη χειραποσκευή του ο ταξιδιώτης, ένα πλαστικό με ειδικό επικάλυμμα. Είναι γνωστό ότι το επικάλυμμα αυτό μπορεί να εντοπίσει ιχνοστοιχεία εκρηκτικών υλών που εύκολα συγκεντρώνονται στα παπούτσια και στο χαρτί.
Παρ’ όλο που έχω ταξιδέψει «στον μισό κόσμο», παρόμοιος έλεγχος μου είχε γίνει, έως τώρα, μόνο στο Τελ Αβίβ. Εκεί, σε ρωτάνε, επιπλέον, «με ποιους συναντήθηκες κατά την εδώ παραμονή σου και για ποιο λόγο». Κάτι τέτοιο δεν γίνεται στη Μυτιλήνη. Ίσως διότι ξέρουν, πάνω – κάτω, πού κινούνται οι δημοσιογράφοι ξένων μέσων ενημέρωσης. Άλλωστε οι άδειες κινηματογράφησης στους ειδικούς χώρους (λιμάνι, καταυλισμοί κλπ) δεν δίδονται πλέον από τις αρμόδιες υπηρεσίες, μέσω του υπουργείου Εξωτερικών, όπως γινόταν έως τώρα, αλλά «κατ’ εκτίμηση» του ευγενέστατου και συνεργάσιμου, κατά τα άλλα, υπεύθυνου του γραφείου Τύπου του υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής και Ασύλου, ο οποίος βρίσκεται συνεχώς στην περιοχή.
Μπορεί, βέβαια, όλα αυτά να είναι υπερβολές και ενδεχόμενη μελλοντική αντίδραση των «κρατουμένων» να γίνει από αγανάκτηση ή ξέσπασμα, όπως πολύ εύστοχα παρατήρησε ο καθηγητής Αντώνης Λιάκος, αναφερόμενος στους 6 συλληφθέντες οι οποίοι κατηγορούνται για εμπρησμό στον καταυλισμό της Μόριας.

Follow the money

«Ούτε οι πρόσφυγες θέλουν να μείνουν στη Λέσβο ούτε οι κάτοικοι τους θέλουν. Γιατί λοιπόν η κυβέρνηση δεν τους μεταφέρει από ‘δω ή δεν τους αφήνει να φύγουν;», αναρωτιέται on camera απεσταλμένος ξένου τηλεοπτικού δικτύου. Πώς να καταλάβει ο θεατής του τις δύο απαντήσεις;
Η πρώτη είναι το πολιτικό κόστος που νομίζει ότι θα έχει η κυβερνητική παράταξη, σύμφωνα με την πολιτική που έχει ακολουθήσει έως τώρα. Αν τους 12.000 πρόσφυγες τους μοίραζε αναλογικά στους 54 νομούς που έχει η χώρα, ο μέσος όρος που θα αναλογούσε σε κάθε νομό δεν θα ήταν ούτε 250 άτομα. Δηλαδή όσοι οι μαθητές ενός σχολείου. Έχοντας όμως ποντάρει τόσο πολύ στο αντιπροσφυγικό κλίμα, αν το κάνει σήμερα κινδυνεύει να έχει πολύ μεγάλο κόστος στις επερχόμενες βουλευτικές εκλογές. Αυτή είναι η πρώτη, η απλή ερμηνεία.
Η δεύτερη, την οποία συμμερίζονται και οι κυβερνήσεις ομοϊδεατών του Κυριάκου Μητσοτάκη σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, είναι το μήνυμα που στέλνουν οι πρόσφυγες στους τόπους καταγωγής τους για τις δύσκολες συνθήκες που βιώνουν και την αβεβαιότητα αναφορικά με την επίτευξη του τελικού στόχου τους: να ζήσουν σαν άνθρωποι, σε διαφορετικές συνθήκες από τον τόπο τον οποίο προέρχονται. Θεωρούν ότι με αυτά τα μηνύματα θα αποτρέψουν τους γνωστούς και τους συγγενείς τους να ακολουθήσουν τον ίδιο δρόμο.
Κι εδώ υπάρχει μια οπτική γωνία για τη θεώρηση του προσφυγικού ζητήματος, η οποία σπάνια τίθεται: Ο κάθε άνθρωπος μπορεί να υποστεί οτιδήποτε, προκειμένου να αποφύγει τον θάνατο, σε ορισμένες περιπτώσεις, ή την ατομική και κοινωνική εξαθλίωση, στις περισσότερες. Τα εμπόδια που βρίσκει μπροστά του απλώς αυξάνουν την τιμή που πρέπει να καταβάλει για να τα ξεπεράσει. Το προσφυγικό ζήτημα δημιουργεί έναν απίστευτο «κύκλο εργασιών». Από τους διακινητές έως την εξαγορά υπαλλήλων και από τα επιδόματα και τις οικονομικές ενισχύσεις που καταβάλουν τα Ηνωμένα Έθνη και η Ευρωπαϊκή Ένωση, έως τις θέσεις εργασίας σε διεθνείς οργανισμούς, τον τζίρο των καταστημάτων και των ξενοδοχείων στους τόπους όπου υπάρχουν καταυλισμοί. «Ξέρεις πόσες πολιτικές καριέρες θα τελειώσουν, όταν τελειώσει το προσφυγικό;», με ρώτησε κοιτώντας με στα μάτια και χωρίς να περιμένει απάντηση στέλεχος οργανισμού, λίγο έξω από τον νέο καταυλισμό του Καρά Τεπέ, δίνοντας μου μια ακόμα διάσταση στο θέμα που έως τώρα δεν είχα σκεφθεί.

Το εσωτερικό μιάς από τις 8 μεγάλες σκηνές, στην καθεμία των οποίων υπάρχουν 152 κουκέτες όπου διαμένουν περίπου 2.500 άνδρες κάθε ηλικίας, εθνικότητας και θρησκείας, που ταξιδεύουν μόνοι.

 Κλειστή δομή δια της πλαγίας

Ακόμα και η παλιά δομή φιλοξενίας στο Καρά Τεπέ, που λειτουργεί με χρηματοδότηση των Ηνωμένων Εθνών υπό την αιγίδα του δήμου Μυτιλήνης μετατρέπεται με γοργούς ρυθμούς σε «κλειστό κέντρο». Εκεί έχουν μεταφερθεί σήμερα, ή έχουν καταφέρει να διεισδύσουν με διάφορους τρόπους, εξαιρετικά ευάλωτες ομάδες ανθρώπων, όπως ηλικιωμένοι ασθενείς και οικογένειες με μικρά παιδιά. Μιλώντας με ορισμένους εξ αυτών καταλαβαίνει κάποιος ότι κοινή τους πεποίθηση είναι ότι θα βρίσκονται μεταξύ των πρώτων που θα ταξιδέψουν σε κάποια χώρα της ευρωπαϊκής ή της αμερικανικής ηπείρου. Και κάνουν υπομονή. Άλλωστε, διαμένουν σε κοντέινερ και οι συνθήκες διαβίωσής τους είναι καλύτερες από εκείνους που στοιβάχτηκαν στον νέο καταυλισμό που φτιάχτηκε στο Καρά Τεπέ, κοιμούνται στο χώμα, δεν έχουν φως και νερό και, κυρίως, δεν τους επιτρέπεται να βγουν έξω από εκεί. Αυτοί, αν και έχουν ζητήσει άσυλο, δηλαδή είναι ελεύθεροι άνθρωποι και δεν υπάρχει δικαστική απόφαση που να τους απαγορεύει την ελεύθερη διακίνηση, κάθε φορά που θέλουν να βγουν έξω από τα συρματοπλέγματα, πρέπει να ζητάνε ειδική άδεια. Αυτή δίδεται πλέον για συγκεκριμένους λόγους και για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.

* Από την Εποχή της Κυριακής, 27-9-2020