Η περιβαλλοντική κρίση έχει λάβει σχεδόν ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Τα φυσικά συστήματα συνεχώς υποβαθμίζονται ή καταστρέφονται.
Η οικονομική κατάσταση των ανθρώπων σε πλανητικό επίπεδο συμπιέζεται ολοένα και περισσότερο από τις διευρυνόμενες ανισότητες, η περιβαλλοντική υποβάθμιση πλήττει πολύ βαρύτερα τους φτωχούς και τα ευάλωτα στρώματα, ενώ προβάλλει πιο απειλητική για τους νέους και τις επόμενες γενιές, κυρίως λόγω της κλιματικής κρίσης.
Ο στόχος της αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης δεν μπορεί παρά να αποτελείται από ένα σύνολο μέτρων και πολιτικών που θα αποσυνδέουν την ανάπτυξη από την απεριόριστη χρήση φυσικών πόρων και θα μειώνουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (ΑτΘ). Ωστόσο, οι εν λόγω εκπομπές αυξάνονται συνεχώς τα τελευταία έτη (2019 και 2020), η δε μέση θερμοκρασία του πλανήτη ανήλθε κατά 1,2 ℃ σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα, ενώ οι εκπομπές ΑτΘ θα πρέπει να είναι μηδενικές μέχρι το 2050 για να επιτευχθεί ο στόχος του περιορισμού της θέρμανσης του πλανήτη στους 1,5 ℃ πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα. Ειδικότερα, στην Ευρώπη η κατάσταση είναι ιδιαίτερα επιβαρυμένη καθώς το έτος 2020 ήταν το θερμότερο που έχει καταγραφεί.
Για την αντιμετώπιση αυτής της πραγματικότητας εκπονούνται μέτρα και πολιτικές που λειτουργούν στο πλαίσιο μιας πολυεπίπεδης διακυβέρνησης που περιλαμβάνει, τα Κράτη-Μέλη (Κ-Μ) και την ΕΕ, με την τελευταία να έχει την πρωτοβουλία των κινήσεων. Το περιεχόμενο των ανωτέρω μέτρων και πολιτικών έχει ολιστικό χαρακτήρα καθώς οι στόχοι στους οποίους αποβλέπουν είναι ποικίλοι (π.χ. μέτρα μετριασμού της κλιματικής αλλαγής και προσαρμογής σε αυτή, μέτρα προστασίας της βιοποικιλότητας, μέτρα για την προώθηση της κυκλικής οικονομίας, μέτρα προστασίας των γεωργικών εδαφών και των γεωργικών γαιών κ.λπ).
Ο εμβληματικός στόχος γύρω από τον οποίο αναπτύσσονται όλες οι άλλες πολιτικές είναι η κλιματική ουδετερότητα έως το 2050 μέσω μιας πράσινης και δίκαιης μετάβασης. Σύμφωνα με πρόσφατη ανακοίνωση της Επιτροπής, οι χρηματοδοτήσεις των σχετικών δράσεων θα αντιστοιχούν τουλάχιστον στο 30% του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου (ΠΔΠ) 2021-2027.
Στην παρούσα μελέτη αρχικά γίνεται λόγος για τα θεσμικά εργαλεία της ΕΕ που συνδέονται κυρίως με τη χρηματοδότηση των δράσεων για την αντιμετώπιση της κλιματικής και της περιβαλλοντικής κρίσης γενικότερα. Στη συνέχεια η μελέτη επικεντρώνεται στους όρους και τις προϋποθέσεις των χρηματοδοτήσεων των Κ-Μ από την ΕΕ και ακολούθως γίνεται αναφορά στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας κατά το σκέλος που αφορά στην πράσινη μετάβαση. Τέλος, ακολουθούν μερικά συμπεράσματα σχετικά με τη λειτουργία των θεσμικών εργαλείων και τη συμμετοχή των πολιτών.
* Μελέτη του
Γιώργου Μπάλια, Δικηγόρου, Αναπληρωτή Καθηγητή Περιβαλλοντικής Πολιτικής, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
